Mehdi Sejdiu

Stinët në katun nuk ishin të lidhura me kohën dhe motin, aq sa ishin me tokën dhe punën. Në vjeshtë livroheshin arat, të vijëzuara nga pllugu i traktorit që i rrutullonte në anën e freskët — sikurse kur njeriu rrutullon jastëkun në anën e freskët — edhe toka e mbjellur sikur ka nevojë një herë në vit të fle në anën e flladitshme të saj. Bujqit mbledhnin grushtat me grurë dhe e shkepnin atë nëpër arë me gjuajtje delikate që siguronte që gruri të shpërndahet gjithkah barabartë. 

Dimri, në anën tjetër, mbetej shumë i qetë në katun: hanim të vjelurat e vitit, turshitë, ajvarin, pinxhurin, pestilin, kompotin, kumpirat, e kepët të cilat i ruanim në ndonjë podrum, tavan, apo vend me temperaturë të ftohtë që ruante freskinë e tyre. 

Kjo ishte koha kur lumi që ngrihej nga të ftohtët shfrytëzohej nga fëmijët si patinazh natyral me sajat dhe skijat e tyre. Rrëshqitja në akull tërë ditën me shokët e mi të klasës, Gencin dhe Bekimin. Por akulli i lumit nuk ishte gjithmonë i fortë, dhe ndonjëherë rrëshqitja përfundonte tu’ sharru e tu’ u bâ ujë qull. Kur kthehesha në shtëpi i lagtë qull, nana më vetke “Allahile, biri jem, a sharrojnë e bâhën qeshtu ujë najher’ edhe shoktë e tu, a veç ti?!” Nana ishte e bindur qe unë isha më i ngathët se Genci e Bekimi, e sharroja më shpesh. 

Në pranverë katuni çohej nga gjumi dimëror. Jeta rifillonte. Livadhet fillonin të gjelbëroheshin me barin e njomë, gjethet e drunjëve lulëzonin dhe mirrnin ngjyrën e bardhë nga lulet e çelura që ishin gati të pjalmoheshin. Traktorat dhe tërtaqat silleshin nëpër katun me rrapëllimën e tyre të zhurmshme e të pashmangshme. Tymi i tyre vërtitej nga pas në një vorbull të zezë që shperbëhej shpejtë-e-shpejtë. 

Në pranverë mbilleshin arat me kallamoq dhe pasul. Dyshja klasike e arave në Kosovë është kombinimi i pasulit me kallamoq, dhe aty këtu ndonjë kungull. Farat e pasulit dhe kallamoqit kishin një stil tjetër të mbjelljes, ato nuk mbillen sikur gruri me gjuajtje duke shperndare farën, por grushti mbushej plot dhe duke ecur përgjatë vijës lëshoheshin me precizitet në rend një nga një duke rrjedhur nga dora. 

Maji ishte koha kur arat i prashitnim. Urrejtje dhe pritesë ndaj shatit ndjenim i madh e i vogël. Shati është tullusum. Koha është e nxehtë dhe kërrusja e trupit gjatë prashitjes bën të të mpihet shpina. Nese do me i ikë diellit, duhet m’u çu n’gjashtë ose para shtatve për t’u kthyer në orën 11 në sh’pi.

“Kur çohësh herët krynë punë ma shumë. Tash ka sheherli qe hala fjet janë”, thoshte babai im me shaka rrugës duke u kthyer.

Sado që zgjoheshim herët për t’i ikur diellit, disi në fund gjithmonë përfundoja i përzhitun, “si me shku n’deti” thoja duke ngushëlluar vetvetën, edhe pse dija qe me u rrezitë në deti ishte më e bukur se të nxihej krejt trupi barabartë. Kur të nxihet bujku, nuk ka krema për diell, ngjyra është më e vrazhdë, pjesa e pasme e qafës skuqet dhe mënget e maicës hijezohën kjartas në trupin tënd. Në deti nxihesh, e në ara përzhitesh e skuqesh. 

Buka në ara ishte ndër përvojat më të thjeshta dhe më e shijshme se gjithçka tjetër. Në dorë mbaja patlixhanin e bashqës të cilin e kafshoja me plotë pasion ndërsa lëngu i tij më rridhte në buzë e m’bânte hakaret. E fshija pak me dorë dhe vazhdoja të merrja një kafshatë djath, e bukë të shpisë. Nuk e di a ishte lodhja, atmosfera, apo delikatesa e kombinimit të kulaçit, djathit, dhe patlixhanit nën hijën e lisit ato që e bënin bukën aq të shijshme e të mbushnin me energji për të vazhduar punën e arave.  

***

Fëmijërinë e kalova tu’ e punu tokën, tu’ e ru lopën, e tu’ shku në shkollë, derisa një ditë bursa universitare më largoi prej katunit drejtë universitetit në qytetin e madh. Pjesën më të madhe të viteve të njëzeta e kalova jashtë katunit dhe jashtë vendlindjes. U largova nga gruni, kallamoqi, shati, tërtaqi, pasuli, kashta, sana, drapni, e toka, për t’u futur si student në një kampus universitar në qytetin metropolitan të Stambollit e më pastaj në Gjermani. Koha ime tash ishte e ngarkuar me provime, punime, pyetje hulumtuese, hipoteza, ndryshore te varura e te pavarura, teori, metoda. 

Në qytet, arkitektuara, ndërtesat e larta, muzetë, bibliotekat, teatrot, universitetet, restorantet, e klubet, më bënin pak përshtypje. Buka pa gluten, tamli pa laktozë, klasa e yogës, meditimi në shilte, trajneri personal, e plani dietal, sikur nuk i përshtateshin jetës sime. Ndoshta katuni kishte instaluar në unin tim një jetë të thjeshtë e jo pompoze. Çka din katunari çka është mu knaq. 

Në qytet ku jetonin miliona njerëz, kur ecje rrugëve askush nuk të njihte e askush nuk e dinte i kujna je. Ishe i huaj për të gjithë dhe ata ishin të huaj për ty. Në katun kur ecje rrugëve të gjithë të folshin, ta çojshin dorën. Në qytetet e mëdha mbizotëronte anonimiteti, e në këtë mjedis edhe mund ta ridefinoje vetveten. Njerëzit nuk të njihnin as ty, as nuk ta dinin mbiemrin, as katunin, e nganjëherë as shtetin prej nga vije, e kështuqë as nuk të merrnin nëpër gojë si n’katun. Ndjeje një lloj lirie që kërkush s’po të njeh, por edhe një lloj vetmie për të njejtën arsye. 

Duart e mia në qytet tani nuk ishin më të vrazhda e me bulëza në shuplakë që formoheshin nga mbajtja e shatit, drapnit, e veglave të drunit. Duart e mija filluan të zbutëshin. Lëkura ime nuk skuqej më në maj nga dielli përzhitës i arave; tash isha më i bardhë, si gjerman. Më nuk haja pasul, e patlixhana të bashqës. Kur i kafshoja patlixhanat e shitorës së qytetit, nuk e ndjeja shijen e njejtë; patlixhanat e qytetit ishin më të bardhë përbrenda, më të fortë, dhe kishin shije të vdekur. 

“Blej patlixhana bio”, më thoshte një shok. “Janë të shëndetshëm, por kushtojnë dyfish më shtrenjtë”. Kur i provova, më shijonin gjysmë të vdekura.

***

Pas krejt atyre studimeve, praktikave, udhëtimeve, njohjeve, dashurive, e shoqërive jashtë vendlindjës, ndjeva se këtij kapitulli të jetës sime po i vinte fundi dhe vendosa t’i kthehesha rrënjëve të mia në katun. 

Kur u ktheva pas shumë vitesh vërejta që shumëçka kishte ndryshuar në katun. Livadhet — që në fëmijërinë time ishin të mbushura me bagëti që kullosnin fushën, e me çobanë që luanin lojë me shtaga — tashmë ishin thuajse të zbrazura. Fëmijët e katunit tash luanin videolojra online. Më nuk ishte vetëm një internet kafe për të gjithë katunin ku paguaje 50 cent orën, por interneti ishte shpërndarë në çdo shtëpi. Asokohe, në mungesë të filmave vizatimor në shqip, përmes disa “satelitëve” të bardhë që i ngjanin saçit të flisë e që lidheshin me “resirver” përmes të cilit ne shikonim filmat vizatimor gjerman; ndërsa fëmijet tash përmes internetit kishin më shumë përzgjedhje.

Duke ecur një ditë rrugëve të fshatit një kerr luksoz u ndal para meje, ishte Genci që tash jetonte jashtë — kishte migruar në Gjermani. Mes bisedes qysh-je, e çka-bâne u sigurua të më jepte edhe një këshillë që e kisha dëgjuar qindra herë: “S’ka sen’ prej k’tuhit, atje punoj me fasada, po’ kryt e kam rahat!  Plus bâj mâ shumë pare se ministri k’tu qe i bân. Ngom mue, Kosovën edhe duhanin kurrë s’është vonë m’i lânë”. 

Genci kishte pritur dy vite për një vizë të bashkimit familjar, ngaqë gruaja e tij i kishte letrat. Viza e bashkimit familjar quhej ashtu, por për kosovarët ishte një lloj lotarie që ta ofronte jo vetëm jetën bashkë me gruan, por edhe punësimin në perëndim. Një jetë ku si prind nuk shqetesohesh më për gjendjen financiare të fëmijës, sa shqetësohesh se a po flet shqip dhe a po martohet me shqiptar.  

Përreth vendbanimeve gjindeshin tokat e fshatit. Tokat të cilat familjet i kishin mbjellur e kultivuar, po’ tash i lënin batall, të papunuara, apo i jipnin me qera ndonjë bujku që merr toka të shumta. Dorën e bujkut e kishin zëvendësuar maqinat bujqësore; tash më nuk kishte bujq që shpërndanin grurin duke e gjuajtur, por këtë e bënte maqina. Edhe kallamoqin e mbillte maqina, bile më mirë dhe më shpejtë. Më nuk kishte nevojë për me i prashitë arat, tash maqinat e kryenin edhe atë punë me më shumë përpikshmëri bile! 

Arat më nuk ishin të mbushura me njerëz sepse ato u zëvendësuan nga maqinat. Gjithçka bënte maqina!  

“S’e qet mâ me punu tokën”, spjegonte një kojshi i jemi që plisi herë i rrinte shtremt e herë drejtë. “Djemtë s’kanë vakt se n’punë; une tash jam plakë. Ma lirë po është me ble sesa me punue tokën. Ani ma gjâ me majtë. Po nuk ki nuse sot qe e mjelë lopën edhe i vjen era pleh, e ka vakt mi shti buktë. Gratë tash po punojnë, s’kanë vakt, ma lirë âsht’ me ble tamlin, gjizën, mazën, e kosin sesa me m’ajtë lopën”. 

Tash të rinjtë punonin më shumë në zona urbane e disa e merrnin edhe rrugën e mërgimit. Bekimi punonte në Ferizaj, menaxhonte furnizimin e perimeve në një “mega-market”, e vinte vetëm në fundjavë në katun. Asi lloj marketi i madh ku formohet radha te arkatarja, e cila nga stresi harron të të thotë “mirëdita”. 

Globalizmi kishte trokitur në derën e katunit tem dhe kishte sjellë shumëçka. Bashkë me të kishte ardhur zhvillimi që pruni internetin, kanalizimin, ujësjellësin, pabarazinë, kapitalizmin, e maqinat. Katunarët e mi kishin ndryshuar, ata punonin më pak tokën, e disa vetëm bashqën e tyre apo një serrë të vogël për kastraveca e patlixhana sa për një sallatë. Tash punonin më shumë në biznese të llojllojshme jashtë katunit, disa në ndërtimtari, disa në kompani, disa në online shops, disa në pompë të benzinës e në markete. 

Katunarët e mi lëviznin më shumë e kishin kohë më pak. Shkolloheshin më shumë e martoheshin më vonë. Kursenin më shumë e bënin fëmijë më pak. Ndërtonin shtëpi më të mëdha e kishin familje më të vogla. Kishin më shumë mënyra për të komunikuar, por po en’ën më pak nërmjet veti. Për shkak të kohës edhe ritet kulturore ishin shkurtuar. E pamja në rast të vdekjes prej shatë ditëve ra në tri ditë. Darsëm, mâ jo me burra e gra të ndamë tu’ festu me ditë të tëra, por veç një natë e përbashkët në restorant. Njerëzit kishin më shumë punë e para, por më pak kohë për njëri-tjetrin.  

Dukej se në katunin tem gjatë gjithë kësaj kohe edhe kishim ecë përpara, e edhe kishim ngecë në të njejtën kohë.

Mehdi Sejdiu ka studiuar shkenca politike në Gjermani dhe Turqi. Ka punuar si hulumtues në institute dhe organizata të ndryshme në Kosovë dhe Gjermani.